Teoria centralnej koherencji to zaproponowana przez Utę Frith jedna z możliwych przyczyn
zaburzeń w analizie i syntetyzowaniu informacji docierających do dzieci autystycznych ze
świata zewnętrznego. Ten specyficzny styl poznawczy odpowiada za spójność. Sprawia, że
dzieci ze spektrum wykazują tendencję do skupiania uwagi na szczegółach sytuacji lub
przedmiotu niż brania pod uwagę kontekstu. Dobrze obrazuje to metafora – dzieci
autystyczne, ze słabą centralną koherencją, zauważą drzewa, a nie las, w przeciwieństwie do
dzieci spoza spektrum. Dzięki centralnej koherencji jesteśmy w stanie złożyć detale w całość
– odczytać kontekst sytuacji i dobrać odpowiednią do niej reakcję. Dokonując scalenia
wszystkich docierających do nas bodźców oraz biorąc pod uwagę kontekst, jesteśmy w stanie
dokonywać uogólnień, nadawać hierarchię elementom i poprawnie nawiązywać relacje
społeczne.
Załóżmy, że układamy puzzle – obrazek na pudełku będzie naszym punktem odniesienia,
ponieważ stanowi całość, do której dążymy. Dzieci ze spektrum autyzmu nie zwrócą uwagi
na to, jaki ma być efekt końcowy. Dla nich ważniejszy będzie kształt elementu układanki.
Wyobraźmy sobie inną, codzienną sytuację – jest pora obiadu i nakrywamy do stołu. Dzieci
charakteryzujące się słabą centralną koherencją zamiast umyć ręce i usiąść do stołu, skupią
się na sztućcach, oglądając je z każdej strony. Nie odczytają wskazówek wizualnych, takich
jak mama niosąca wazę z zupą czy tata układający talerze na stole, jako kontekst całej
sytuacji i nie zareagują na nią odpowiednio, tak jakbyśmy się spodziewali.
Centralna koherencja ma również wpływ na rozwój relacji społecznych. Dzieci autystyczne
mają trudności z odbiorem komunikatów werbalnych, ponieważ wymagają one zintegrowania
symbolicznego znaczenia słów oraz ogarnięcia kontekstu sytuacji. Wobec tego, można
zauważyć np. problemy w odbiorze poleceń skierowanych do całej grupy dzieci. Ponadto,
z racji przywiązania do szczegółu i trudności z integrowaniem bodźców, w czasie rozmowy
dzieci z niską centralną koherencją rejestrują wszystko, co tylko usłyszą. Nie tylko słowa, ale
również dźwięk autobusu za oknem, kroki za drzwiami, głosy dochodzące z pokoju obok lub
muzykę grającą w tle. Przez zwiększoną tendencję do wychwytywania szczegółów, odbierają
wszystkie te bodźce słuchowe, lecz nie potrafią nadać im istotności ani wyizolować przekazu
werbalnego z tła. Można więc powiedzieć, że słyszą, ale nie słuchają.

Źródła:
Bojda, A., Srebnicki, T., Konowałek, Ł., & Bryńska, A. (2021). Słaba centralna koherencja-rozwój i
koncepcja konstruktu, metody badania. Psychiatria Polska, 55(6).
Praktyczna, N., & Zajączkowska, K. (2018). Specyfika autystycznej ścieżki poznawczej w kontekście jej
wpływu na strategie rozwijania kompetencji komunikacyjnych. Neurolingwistyka Praktyczna, 4.