Każde dziecko rozwija się w swoim własnym tempie, a droga do diagnozy spektrum autyzmu (ASD) jest różna. Jednak wielu rodziców obserwuje u swoich maluchów wczesne trudności z samoregulacją, które mogą być pierwszym sygnałem. Problemy te często dotyczą snu, czuwania i karmienia, objawiając się także trudnymi do ukojenia napadami płaczu.

 Dwie ścieżki rozwoju.

Objawy autyzmu mogą pojawić się na dwa główne sposoby:

1. U części dzieci widoczne są od urodzenia.

2. U innych po okresie prawidłowego rozwoju następuje zatrzymanie postępów lub nawet utrata nabytych umiejętności (np. około 30% dwulatków traci zdolność komunikowania się).

 Wyzwania związane z karmieniem – częsty wczesny sygnał.

Badania pokazują, że problemy z karmieniem i odżywianiem występują u dzieci z ASD znacznie częściej już od niemowlęctwa, często na długo przed postawieniem diagnozy.

Problemy, które mogą się ujawnić na wczesnym etapie.

Krótkie karmienia i zasypianie przy piersi/butelce.  Dziecko jest aktywne tylko przez pierwsze minuty, a potem męczy się i zasypia. To często wynika z trudności neuromotorycznych, np. słabszego odruchu ssania czy nieprawidłowego napięcia mięśniowego.

Długotrwałe używanie butelki. Butelka z płynnym pokarmem wymaga mniej wysiłku niż łyżeczka, a smoczek działa uspokajająco. Dlatego dzieci z ASD mogą dłużej odrzucać pokarmy stałe.

Jakie trudności mogą pojawić się na późniejszym etapie?

Opóźnione rozszerzanie diety.  Maluch może mocno protestować przeciwko nowym smakom i konsystencjom – odwracać głowę, zaciskać usta, a nawet odruchowo się krztusić lub wymiotować.

Wybiórczość pokarmowa. Dziecko akceptuje bardzo wąską grupę produktów, często o określonej konsystencji (np. tylko płynne lub tylko suche i chrupkie). Nawet drobna zmiana w znanym produkcie (inny kształt, marka) może wywołać silny sprzeciw.

Niechęć do dotykania jedzenia. Z powodu nadwrażliwości dotykowej dziecko może odmawiać jedzenia rękami, szczególnie produktów mokrych, lepkich lub śliskich.

Preferencja dla pokarmów płynnych i papkowatych. Często wynika to z nadwrażliwości w okolicy ust, obniżonego napięcia mięśniowego lub trudności z gryzieniem i żuciem.

Dlaczego tak się dzieje? Perspektywa sensoryczna.

Dla dzieci, zwłaszcza tych z wyzwaniami sensorycznymi, akceptacja nowego pokarmu to wieloetapowy proces, który angażuje zmysły w określonej kolejności:

1.  Dotyk – to pierwszy krok. Dziecko odbiera konsystencję i temperaturę jedzenia przez dłonie i okolice ust. Jeśli ten etap jest nieprzyjemny (np. z powodu nadwrażliwości), mózg może zareagować lękiem i odrzucić pokarm, zanim dziecko poczuje jego smak.

2. Wzrok i węch – dziecko ocenia wygląd, kolor i zapach jedzenia, szukając znanych, bezpiecznych cech.

3. Smak – jest zaangażowany jako ostatni. Dopiero gdy pozostałe zmysły zaakceptują pokarm, dziecko jest gotowe na spróbowanie.

Zrozumienie tej kolejności pomaga dostrzec, że odmowa jedzenia często nie jest „uporem”, ale reakcją obronną układu nerwowego na przytłaczające bodźce.

Co jest ważne dla rodziców?

Potrzeba czasu i cierpliwości. Dzieci z ASD potrzebują znacznie więcej spokojnych, pozytywnych prób zapoznania się z nowym pokarmem niż ich rówieśnicy. Kluczowa jest łagodna ekspozycja bez presji.

Wsparcie specjalistów. Wczesne trudności w karmieniu mogą wynikać z wielu przyczyn: zaburzeń sensorycznych, napięcia mięśniowego, trudności motorycznych w obrębie jamy ustnej. Warto szukać pomocy u lekarza pediatry, logopedy, terapeuty karmienia lub dietetyka dziecięcego doświadczonego w pracy z dziećmi z ASD.

Nie jesteś sam/a. Te wyzwania są powszechne wśród dzieci ze spektrum autyzmu. Ich wczesne rozpoznanie i odpowiednie wsparcie mogą znacząco poprawić komfort dziecka i całej rodziny w obszarze żywienia. Obserwacja swojego dziecka, zrozumienie jego sensorycznego świata i szukanie fachowego wsparcia to pierwsze, najważniejsze kroki na tej drodze.

Edyta Kwiecień

Literatura:

„Kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych u niemowląt i małych dzieci” , Małgorzata Matuszczyk, Paulina Mika-StępkowskaStand Med, Pediatr. 2017;14

„Autyzm u dzieci. Wiedza kliniczna.”, Red. Ewa Emich-Widera, Beata Kazek, Justyna Paprocka, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2023

https://czasopismopsychologiadzieci.pl/artykul/zaburzenia-odzywiania-i-karmienia-malych-dzieci