Diagnostyka dzieci ze spektrum autyzmu (ASD) jest złożonym procesem, który staje się jeszcze bardziej skomplikowany w przypadku pacjentów z niedosłuchem lub głuchotą. W obu sytuacjach kluczowe jest jak najszybsze postawienie trafnej diagnozy, ponieważ umożliwia to wdrożenie odpowiedniej i celowanej terapii. W przypadku niedosłuchu, brak lub ograniczenie samokontroli słuchowej prowadzi do zaburzeń mowy. Jednocześnie wczesne dopasowanie aparatów słuchowych lub wykonanie implantu ślimakowego stwarza szansę na prawidłowy rozwój kompetencji językowych.

     W praktyce klinicznej zaburzenia słuchu u dzieci z autyzmem często pozostają nierozpoznane. Zachowania wynikające z niedosłuchu – np. brak reakcji na imię czy problemy z mową – bywają błędnie interpretowane jako integralna część spektrum autyzmu. Dodatkowe utrudnienie stanowi sama diagnostyka, wymagająca od dziecka współpracy, która jest ograniczona przez deficyty komunikacyjne i społeczne charakterystyczne dla ASD.

Trudności w odróżnieniu objawów autyzmu od głębokiego niedosłuchu

     Niedosłuch u dzieci ze spektrum autyzmu może mieć różną etiologię. Występuje on w typie przewodzeniowym (związany z częścią obwodową narządu słuchu), odbiorczym (niedosłuch czuciowo-nerwowy, dotyczący części ośrodkowej) lub może wiązać się z centralnymi zaburzeniami przetwarzania słuchowego (CAPD). Jak wykazano, współwystępujące ubytki słuchu mogą maskować lub utrudniać rozpoznanie cech autystycznych. Badania potwierdzają, że w przypadkach współistnienia ASD i niedosłuchu diagnoza jednego zaburzenia często opóźnia rozpoznanie drugiego. W związku z tym, w każdym przypadku podejrzenia zaburzeń ze spektrum autyzmu zaleca się przeprowadzenie kompleksowej diagnostyki audiologicznej. Taka procedura jest niezbędna, aby wdrożyć odpowiednie, terminowe wsparcie terapeutyczne i edukacyjne, maksymalizując szanse dziecka na rozwój.

Występowanie zarówno przewodzeniowych, jak i odbiorczych uszkodzeń słuchu u dzieci w spektrum autyzmu.

     Podstawą do zdiagnozowania niedosłuchu przewodzeniowego jest stwierdzenie nieprawidłowości w funkcji ucha zewnętrznego lub środkowego. W praktyce pediatrycznej najczęstszą taką nieprawidłowością jest wysiękowe zapalenie ucha, prowadzące do charakterystycznego, umiarkowanego ubytku słuchu (ok. 30 dB).

     Różne źródła podają różne dane na temat tego, jak często u dzieci ze spektrum autyzmu występują przewodzeniowe problemy ze słuchem. Wynika to z zastosowania innych metod badawczych i różnych grup dzieci. Nie ma jednak mocnych podstaw, by twierdzić, że takie problemy zdarzają się u nich częściej niż u pozostałych dzieci.

     Nie zaobserwowano, aby cięższym objawom spektrum autyzmu towarzyszył większy ubytek słuchu. Nie znaleziono także związku między poziomem inteligencji dziecka a stopniem jego niedosłuchu.

Diagnostyka słuchu u dzieci

     Wykonanie badań audiologicznych u małych dzieci stanowi wyzwanie, które w przypadku pacjentów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD) często wymaga rozłożenia procesu na kilka sesji. Należy przy tym pamiętać, że dla prawidłowego rozwoju mowy kluczowe jest wczesne wykrycie ewentualnych ubytków słuchu, jeszcze w tzw. "okresie krytycznym", który przypada na pierwsze trzy lata życia. Po jego zakończeniu dziecko może nigdy nie wykorzystać w pełni swoich wrodzonych możliwości językowych.

    Główną trudnością w badaniu dzieci ze spektrum autyzmu jest ich niechęć do założenia niezbędnego sprzętu, takiego jak słuchawki, oscylator kostny czy sonda do kanału słuchowego. Dlatego nieoceniona jest rola rodziców w przygotowaniu dziecka do procedury. Metodę diagnostyczną dobiera się w zależności od wieku i poziomu współpracy małego pacjenta. Do dostępnych opcji należą:

1)Otoemisja akustyczna (OAE)

2)Audiometria słuchowych potencjałów wywołanych pnia mózgu (ABR)

3)Tympanometria i audiometria impedancyjna

4)Audiometria obserwacyjna (behawioralna), a u starszych dzieci – audiometria tonalna.

Centralne zaburzenia przetwarzania słuchowego (CAPD)

     U dzieci z ASD powszechne są trudności w słuchowym przetwarzaniu sensorycznym. Wynikają one z zaburzeń wyższych funkcji słuchowych, co bezpośrednio wpływa na rozwój mowy i zdolność komunikacji. Warto podkreślić, że samo "słyszenie" dźwięków to za mało; kluczowa jest umiejętność aktywnego "słuchania", czyli świadomego skupiania się na bodźcach słuchowych. Proces ten angażuje takie mechanizmy poznawcze, jak uwaga, pamięć i rozumienie języka. Należy przy tym pamiętać, że Centralne Zaburzenia Przetwarzania Słuchowego (CAPD) są związane z nieprawidłową pracą ośrodkowego układu słuchowego, a nie z ogólnym poziomem intelektualnym. Dla osób w spektrum autyzmu świat dźwięków bywa chaotyczny. Mowa, nawet głośna i wyraźna, może docierać do nich jako niezrozumiała mieszanina dźwięków. Wyłowienie sensu z tej kakofonii jest szczególnie trudne, gdy słowa brzmią podobnie lub gdy w pomieszczeniu jest głośno. Aby zrozumieć mowę, mózg musi precyzyjnie uchwycić kolejność i czas trwania poszczególnych dźwięków, co bywa dla nich dużym wyzwaniem.

     Zaburzenia zachowania, od bierności po nadaktywność, są częstym następstwem opóźnień w rozwoju mowy. Wynika to z faktu, że słabo rozwinięta mowa nie pełni funkcji regulatora, pomagającego dziecku w organizowaniu swojej aktywności poznawczej i emocjonalnej. U dzieci ze spektru autyzmu problem ten jest złożony – charakteryzuje je zmniejszona uwaga słuchowa skierowana na mowę, a także trudności w rozumieniu jej w hałasie i z prawidłowym użyciem intonacji oraz akcentu.

    Pomimo braku przekonujących dowodów na podwyższone ryzyko niedosłuchu u osób z ASD, istnieją mocne przesłanki badawcze potwierdzające współwystępowanie Centralnych Zaburzeń Przetwarzania Słuchowego (CAPD). Dotychczasowe dane nie pozwalają jednak na uznanie CAPD za kluczowy czynnik leżący u podstaw zaburzeń komunikacji w tej grupie.

Nadwrażliwość słuchowa

     Nadwrażliwość na dźwięki jest bardzo częsta u osób z autyzmem i jednym z pierwszych objawów, które zauważają rodzice. Dzieci ze spektrum autyzmu inaczej odbierają świat zmysłami. Dźwięki, światła czy zapachy mogą być dla nich przytłaczające (nadwrażliwość) albo ledwo odczuwalne (podwrażliwość). To wyjaśnia wiele ich zachowań: zatykają uszy, by chronić się przed hałasem, uderzają się lub gryzą, by silniej poczuć własne ciało, a głośnym krzykiem wyrażają przeciążenie lub stymulują się. Poprzez dokładną obserwację można tak dostosować otoczenie i terapię, aby pomóc dziecku lepiej funkcjonować i poprawić jego samopoczucie.

     Terapia nadwrażliwości słuchowej u osób z ASD jest podobna do metod neurologicznych i często wykorzystuje terapię dźwiękiem oraz trening przyzwyczajenia do bodźców. Celem jest "przeprogramowanie" mózgu, aby przestał reagować lękiem na dźwięki. Ważne jest również stopniowe ograniczanie stosowania zatyczek czy słuchawek, ponieważ choć dają one chwilową ulgę, to w dłuższej perspektywie nie rozwiązują problemu, a jedynie go maskują.

Edyta Kwiecień

Literatura:

„ Autyzm u dzieci. Wiedza kliniczna. „ , Red. Naukowa: Ewa Emich-Wider, Beata Kazek, Justyna Paprocka, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2023

„Spektrum autyzmu-od diagnozy i terapii do integracji i inkluzji”, Redaktorzy: Tadeusz Pietras, Dorota Podgórska-Jachnik, Kasper Sipowicz, Andrzej Witusik,Wydawnictwo Continuo, Wrocłam 2022

„Wczesne rozpoznawanie zaburzeń ze spektrum autyzmu – symptomy ryzyka, diagnoza wstępna, badania przesiewowe”, Barbara Winczura, Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, numer 22/2018