W przypadku trudności sensorycznych związanych z akceptacją wyglądu, tekstury lub rozmiaru pokarmów, zaleca się przeprowadzenie procesu desensytyzacji (obniżania wrażliwości). Terapię należy rozpocząć od etapu pre-ekspozycji, wykorzystując symbole żywności – jej zabawkowe atrapy, fotografie lub modele. Na tym etapie dziecko wykonuje ćwiczenia polegające na kategoryzowaniu tych symboli według cech sensorycznych (kolor, kształt, rozmiar). Dopiero po osiągnięciu gotowości do eksploracji kulinarnej, wprowadza się kategorię smaku. Skuteczną strategią jest również metoda „wyboru przez dziecko” – zachęcenie go do wskazania fotografii dania, które następnie jest wspólnie przyrządzane. Kluczowe jest tu pośrednie podejście, polegające na odwróceniu uwagi od bezpośredniego celu, jakim jest konsumpcja, i skupieniu się na wspólnej, atrakcyjnej aktywności, jaką jest przygotowywanie posiłku.

     Problemy z przetwarzaniem bodźców węchowych są u dzieci powszechne, jednak rodzice często nie łączą ich z niechęcią do jedzenia. Aby skutecznie pomóc, nie można pomijać stymulacji zapachowej. Niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z nadwrażliwością, podwrażliwością, czy brakiem wyraźnych problemów, kluczowym pierwszym krokiem jest oswojenie dziecka z różnymi aromatami. Terapię zapachową rozpoczynamy od zastosowania naturalnych olejków eterycznych o działaniu sedatywnym (np. migdałowy, waniliowy, lawendowy) lub pobudzającym (np. cytrynowy, goździkowy). Kolejnym etapem jest ekspozycja na naturalne aromaty pokarmowe, takie cytrusy, czekolada czy kawa. Proces można wzbogacić o elementy edukacyjne dostosowane do wieku, np. gry w formie zagadek węchowych („rozpoznaj zapach”) czy ćwiczenia polegające na dopasowaniu woni do odpowiadającego mu obrazka. Kluczową zasadą jest prowadzenie stymulacji z rozwagą i umiarem. Inicjację ograniczamy do maksymalnie trzech różnych zapachów, jednocześnie bacznie monitorując reakcje sensoryczne dziecka. Należy pamiętać o indywidualnym tempie adaptacji do nowych bodźców – każde dziecko potrzebuje go inaczej. Działania należy prowadzić systematycznie, stopniowo zwiększając bogactwo doznań węchowych.

      Problemy z jedzeniem mogą być związane z nieprawidłowym przetwarzaniem bodźców dotykowych z całego ciała. Często obserwuje się korelację między nadwrażliwością dłoni i stóp a nadwrażliwością okolic twarzy i ust. Przyczyną takiego stanu jest bliskie położenie ośrodków w mózgu odpowiedzialnych za odczuwanie dotyku z tych partii ciała.

     Przyczyny niechęci do określonych konsystencji bywają złożone. Dla dziecka z autyzmem wyzwaniem może być sama faktura jedzenia lub fizyczna nieumiejętność poradzenia sobie z nim (np. gryzienie). Właśnie z tego powodu niezbędne jest precyzyjne określenie źródła problemu i wdrożenie odpowiednich ćwiczeń.

    Aby pomóc dziecku, kluczowe jest łagodne i systematyczne oswajanie z bodźcami dotykowymi. Należy pracować z wrażliwością całego ciała: stóp, twarzy i obszaru wokół ust. Jak to robić? Poprzez zabawę i eksplorację jedzenia!

Zachęcajmy dziecko do:

• Dotykania żywności dłońmi.
• Wąchania potraw.
• Delikatnego smarowania jedzeniem okolic ust.
• Swobodnego brudzenia rąk – niech odkrywa różne faktury, bawi się nimi i oswaja z nimi poprzez "babranie się" bez presji jedzenia.

    Na samym początku przygody z oswajaniem jedzenia przez dotyk najlepiej zacząć od "suchych" zabaw. Świetnie do tego posłużą suche, sypkie produkty, które mamy w kuchni: ryż, soczewica, makaron czy zwykła mąka. Fantastycznym pomocnikiem jest też piasek kinetyczny – jego miła w dotyku, plastyczna faktura jest często lepiej akceptowana przez nadwrażliwe dzieci. Gdy widzimy, że dziecko chętnie bawi się suchymi produktami, to znak, że możemy iść krok dalej! Czas na nowe, ciekawsze faktury: ugotowany i lekko kleisty ryż, gładką kaszę mannę, drżący kisiel czy galaretkę oraz puszystą bitą śmietanę. Te produkty to kolejny, milowy krok w stronę jedzenia.

     Zastanawiając się nad wybiórczością pokarmową dziecka z ASD, warto przyjrzeć się temperaturze, jakiej preferuje jedzenie i napoje. Aby pomóc mu poszerzyć akceptację, zacznij od przygotowania jego systemu nerwowego przez zabawę z temperaturami – ale najpierw na dłoniach i stopach.

Jak to zrobić?

• Przygotuj dwa pojemniki: jeden z ciepłą, a drugi z chłodną wodą (uważaj, aby woda nie była gorąca ani lodowata!).
• Zawsze uprzedzaj: powiedz i pokaż dziecku, co będzie się działo („Teraz zanurzymy rączkę w ciepłej wodzie”).
• Wizualne wsparcie: użyj prostych obrazków lub kolorów, by to pokazać (np. czerwona kartka = ciepłe, niebieska kartka = zimne).
• Wspólnie eksperymentujcie. Zachęcaj do dotykania termoforów, woreczków z ciepłą lub zimną wodą.

Pamiętaj: Chodzi o oswojenie temperatury przez zabawę, zanim przeniesiemy to na jedzenie.

     Aby naprawdę pomóc dziecku w domu, najpierw zadbajcie o atmosferę. Wasz spokój i to, jak sami podchodzicie do jedzenia, to dla niego najważniejszy wzór. Proszę, nie karmcie dziecka na siłę. To niestety przynosi efekt przeciwny do zamierzonego: maluch może stracić apetyt, a samo jedzenie, stół, a nawet Wy możecie zacząć mu się źle kojarzyć.

     Podczas posiłku postawcie na wspólny czas bez rozpraszaczy. Schowajcie telefony, tablety i zabawki. Chodzi o to, aby nic nie konkurowało z jedzeniem i abyście Wy byli najciekawszym „elementem” przy stole. Bądźcie dla dziecka partnerem – jedzcie razem, rozmawiajcie, dajcie mu poczucie, że posiłek to miły rytuał, a nie pole walki.

     Chcesz pomóc swojemu dziecku zaprzyjaźnić się z jedzeniem? Zabawa to najlepszy sposób, by oswoić nowe smaki i zapachy bez presji. Oto kilka propozycji jak to zrobić.

Zabawa "w odgrywanie ról": urządźcie przyjęcie dla lalek i misiów w zabawkowej kuchni. Niech wszystkie "przebojowe" postacie usiądą do stołu, używając swoich malutkich naczyń i sztućców.

Zabawa w sklep. Bawcie się w zakupy i sklep, układając na półkach zabawkowe lub prawdziwe opakowania po jedzeniu.

Sztuka na talerzu. Lepcie warzywa i owoce z plasteliny lub rysujcie je palcem na piasku kinetycznym. To świetny trening przed prawdziwym jedzeniem!

Mały kucharz. Zaproś dziecko do wspólnego przygotowania posiłku. Niech miesza, wącha, dotyka. Pozwól mu polizać kawałek owocu lub spróbować sosu z palca – to naturalny i "bezpieczny" sposób na próbowanie.

Tropiciel smaków.Wybierzcie się na wspólne zakupy. Niech dziecko wyszuka na półce swój ulubiony jogurt lub wybierze nowy, kolorowy owoc do spróbowania.

Pamiętaj! W tej przygodzie liczy się zabawa, a nie efekt!

Edyta Kwiecień

Literatura:

„Autyzm i dieta. Co jako rodzic powinieneś wiedzieć.” Dr. N. Med. Justyna Jesssa, Wydawnictwo Sensus, Gliwice 2024

“Autyzm u dzieci. Wiedza kliniczna.” Red. Naukowa: Ewa Emich-Widera, Beata Kazek, , Justyna Paprocka, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2023

„Spektrum autyzmu-od diagnozy i terapii do integracji i inkluzji”, Redaktorzy: Tadeusz Pietras, dorota Podgórska-Jachnik, Kasper Sipowicz, Andrzej Witusik, Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2022

https://pedagogika-specjalna.edu.pl/autyzm/wybiorczosc-pokarmowa-u-dzieci-z-autyzmem/