Postrzeganie i rozumienie spektrum autyzmu (ASD) w Europie przechodzi transformację – od dawnego, deficytowego modelu medycznego do współczesnej idei neurodiversyfikacji. Choć Unia Europejska dąży do spójności prawnej, podejście do diagnozy, wsparcia i społecznej integracji osób autystycznych jest wciąż głęboko zróżnicowane regionalnie.

 Od zaburzenia do neurodiversyfikacji

     Historycznie, autyzm był w Europie postrzegany jako rzadkie, ciężkie zaburzenie psychiczne, co często skutkowało izolacją i umieszczaniem osób z ASD w instytucjach (szczególnie widoczne w Europie Wschodniej).Obecnie dominuje podejście oparte na neurodiversyfikacji (neurodiversity):

-zmiana paradygmatu: autyzm jest postrzegany nie jako "błąd, który trzeba naprawić", lecz jako naturalna, genetyczna wariacja ludzkiego mózgu.

-siła w różnorodności: coraz większy nacisk kładzie się na silne strony i unikalne talenty osób autystycznych (np. koncentracja, myślenie analityczne).

-tożsamość: w Europie Północnej i Zachodniej rośnie znaczenie samoobrony (self-advocacy) i używania języka akceptującego tożsamość (identity-first language), np. "osoba autystyczna", zamiast "osoba z autyzmem".

 Geograficzna Mapa Wsparcia

    Poziom świadomości, dostępu do diagnostyki i jakość usług są ściśle związane z położeniem geograficznym i stanem systemów opieki społecznej.

 Standardy opieki nad osobami z ASD są szczególnie wysokie w regionie Europy Północnej (Skandynawia, Holandia). Dominują tam kompleksowe systemy wczesnej interwencji, które wspierane są przez wysoką świadomość społeczną. Kluczowy nacisk kładzie się na pełną integrację w społeczeństwie i dedykowane programy wsparcia zawodowego.

     Podejście do ASD w Europie Zachodniej (Niemcy i Francja) charakteryzuje się dużą różnorodnością. Francja dokonała ewolucyjnej zmiany, rezygnując z historycznie ugruntowanej psychoanalizy na rzecz terapii behawioralnych. Natomiast w Niemczech, mimo

że system dąży do integracji, rodzice często napotykają na biurokratyczne bariery utrudniające szybki dostęp do niezbędnej, intensywnej interwencji.

     W krajach Europy Środkowo-Wschodniej (takich jak Polska i Węgry) następuje szybki wzrost świadomości społecznej na temat ASD (głównie dzięki inicjatywom oddolnym i organizacjom rodziców). Jednakże, ten dynamiczny rozwój nie idzie w parze z odpowiednim wsparciem systemowym: wciąż występują znaczące braki w dostępności specjalistów i finansowaniu kluczowych interwencji,
co prowadzi do opóźnień w stawianiu diagnozy.

     Europa Południowa (Włochy, Hiszpania) charakteryzuje się dużym naciskiem na rodzinne i lokalne wsparcie dla osób autystycznych. Jest to region, w którym, na przykład we Włoszech, prawo jest zaawansowane w kwestii integracji edukacyjnej. Jednakże, w praktyce, jakość i dostępność usług terapeutycznych różni się w zależności od regionu.

Największe Europejskie Wyzwania.

Pomimo ewolucji postrzegania, Europa zmaga się z dwoma kluczowymi problemami.

1.Integracja Edukacyjna (Inkluzja). Większość krajów dąży do umieszczania uczniów autystycznych w szkołach ogólnodostępnych (edukacja włączająca). Sukces inkluzji jest jednak ograniczony przez niewystarczające szkolenie nauczycieli. Nieskuteczność inkluzji jest często spowodowana deficytem personelu wspierającego  oraz nieprzestrzeganiem wymogu dostosowania środowiska sensorycznego placówek edukacyjnych do potrzeb uczniów ze spektrum autyzmu.

2. Kryzys Zatrudnienia. Osoby z ASD (nawet te z wysokim IQ) pozostają jedną z najbardziej wykluczonych grup na rynku pracy. Stopa bezrobocia w tej grupie jest nieproporcjonalnie wysoka (szacowana na 70–90%). Główne bariery to min. brak zrozumienia potrzeb adaptacyjnych (np. cichego miejsca pracy) przez pracodawców.Trudności w standardowym procesie rekrutacji (np. rozmowy kwalifikacyjne). Niska świadomość o programach wspierających zatrudnienie.

     W Europie trwa przejście od postrzegania autyzmu jako wyłącznie deficytu do widzenia go jako części neurobiologicznej różnorodności społeczeństwa. Choć kraje Północy i Zachodu wyznaczają standardy wsparcia i inkluzji, wyzwaniem na przyszłość pozostaje ujednolicenie standardów diagnozy, wczesnej interwencji i realnego dostępu do rynku pracy w całej Unii Europejskiej.

Edyta Kwiecień

Źródła:

https://www.autismeurope.org/news-publications/

https://prodeste.pl/autyzm-ewolucja/

https://prodeste.pl/zaangazuj-sie/zasobnik/co-wazniejsze-czlowiek-czy-autyzm-relacja-z-autism-europe-congress-2016-w-edynburgu/

https://businessinsider.com.pl/finanse/autyzm-to-nie-choroba-a-odmiennosc-oto-jak-potencjal-osob-ze-spektrum-wykorzystac-w/3bgv0k2

https://www.advancedautism.com/post/autism-in-europe