Autyzmowi bardzo często towarzyszą poważne problemy zdrowotne. Zaburzenia gastryczne dotykają nawet 91% osób autystycznych (vs. max. 50% w grupie kontrolnej), a zaburzenia jedzenia – ponad 70% (wg deklaracji rodziców), przy ogólnopopulacyjnej średniej wynoszącej 10-20%. Trudności z jedzeniem nasilają się szczególnie około 3. roku życia.

          Pomimo że spektrum problemów żywieniowych u dzieci z ASD i ich neurotypowych rówieśników jest zbliżone, badania wskazują, że w grupie autystycznej trudności te charakteryzują się wyższą częstością występowania i większym nasileniem. Dane z badań polskiej populacji potwierdzają istotne różnice we wczesnych praktykach żywieniowych. Wśród dzieci ze spektrum autyzmu bez współwystępującej niepełnosprawności intelektualnej pokazują, że istotne różnice pojawiają się już na wczesnym etapie: dzieci te są krócej karmione piersią, dłużej otrzymują mleko modyfikowane, a ich dieta jest poszerzana z opóźnieniem. W późniejszym okresie wykazują one niechęć do samodzielnego jedzenia rękoma, a wprowadzanie nowych pokarmów wymaga więcej prób. Zachowania żywieniowe w ASD cechują się także większym zaangażowaniem rodziców, w tym koniecznością karmienia, zabawianiem (często z użyciem ekranów) oraz tendencją do jedzenia w nietypowych miejscach lub oddalania się od stołu. Badania podkreślają, że im młodsze jest dziecko, tym ważniejsza dla kształtowania się prawidłowych nawyków żywieniowych jest jakość relacji z opiekunem.

     Brak jest precyzyjnej i powszechnie przyjętej definicji selektywności żywieniowej. Termin ten jest używany do opisu szerokiego spektrum zachowań, takich jak: odrzucanie wielu produktów spożywczych, monotonia diety, upodobanie do częstego spożywania wybranych potraw, a także nieakceptowanie sytuacji, gdy składniki posiłku stykają się ze sobą na talerzu. Dla celów niniejszego opracowania, przyjmuje się, że selektywność żywieniowa to stan, w którym dziecko spożywa bardzo ograniczony asortyment produktów lub całkowicie eliminuje z diety całe grupy pokarmowe (np. wszystkie warzywa, owoce) ze względu na ich kolor, konsystencję lub teksturę.

     U dzieci z ASD problemy z jedzeniem to kwestia sensoryki, a nie apetytu. Niektóre pokarmy odczuwają one jako bolesne lub obrzydliwe z powodu odmiennego przetwarzania bodźców. Połączone to jest z sztywnymi preferencjami, które, jak pokazują badania, mogą trwać latami.

     Selektywność żywieniowa stanowi jeden z przejawów spektrum autyzmu i jest powiązana z jego kluczowymi cechami. Jej pierwotną przyczyną są deficyty w zakresie integracji sensorycznej. Akt spożywania pokarmu jest złożonym procesem wymagającym jednoczesnego przetworzenia wielu bodźców: wizualnych (kolor, wygląd), węchowych, smakowych oraz dotykowych (tekstura, temperatura). Natłok tych intensywnych doznań zmysłowych może wywoływać przeciążenie, prowadząc do strategii unikania pokarmów, które je wywołują.

     Odrzucanie jedzenia ze względu na kolor/kształt to często przejaw sztywności myślenia i potrzeby niezmienności. Dziecko tworzy sztywne reguły (np. "jem tylko białe produkty") i odrzuca wszystko, co się w nie nie mieści.

     Badania wskazują na istotną korelację między występowaniem problemów żywieniowych a wolniejszym tempem rozwoju poznawczego i emocjonalnego u dzieci ze spektrum autyzmu w porównaniu do ich rówieśników z ASD bez takich trudności. Nic dziwnego, że badania dochodzą do takich konkluzji. Składniki odżywcze, jak witaminy z grupy B, cynk, magnez, żelazo czy omega-3, są absolutnie niezbędne dla prawidłowej pracy mózgu. Niestety, u wielu dzieci z ASD diagnozuje się ich niedobory. Dlatego tak ważne jest, by przez odpowiednią dietę "nakarmić" mózg – dostarczyć mu paliwa niezbędnego do sprawnej komunikacji między komórkami nerwowymi i wspierania jego rozwoju.

     Pokonanie wybiórczości pokarmowej to złożone wyzwanie, często wymagające wsparcia specjalisty. Kluczowe jest jednak podejście – poszerzanie diety dziecka nie może stać się celem, który osiągamy za wszelką cenę. Presja i przymus mogą prowadzić do ogromnego stresu, a nawet traumy związanej z jedzeniem. Pamiętajmy o fundamentalnej zasadzie: rodzic proponuje różnorodne i zdrowe posiłki, ale to dziecko decyduje, czy zje i ile zje. Szanowanie jego sygnałów głodu i sytości buduje zdrową relację z jedzeniem.

Edyta Kwiecień

Literatura:

„Autyzm i dieta. Co jako rodzic powinieneś wiedzieć.” Dr. N. Med. Justyna Jesssa, Wydawnictwo Sensus, Gliwice 2024

“Autyzm u dzieci. Wiedza kliniczna.” Red. Naukowa: Ewa Emich-Widera, Beata Kazek, , Justyna Paprocka, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2023

„Spektrum autyzmu-od diagnozy i terapii do integracji i inkluzji”, Redaktorzy: Tadeusz Pietras, dorota Podgórska-Jachnik, Kasper Sipowicz, Andrzej Witusik, Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2022

„Nawyki żywieniowe dzieci ze spektrum autyzmu”, Alicja Forjasz, Maja Wojciechowska, Julia Szuber, Justyna Forjasz, Studenckie Koło Antropologii, Uniwersytet Szaczeciński, Wydział Humanistyczny, Instytut Psychologii, Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu Filia w Gorzowie

https://fundacjatukan.pl/wp-content/uploads/2023/12/Zrozumiec-Dziecko-W-Spektrum-Autyzmu-Wybiorczosc-Pokarmowa.pdf